با توجه به اهمیت تنوع صفات در اسب تلاش میکنیم در این مقاله توضیحات مختصر و ساده ای از نحوه ی تفکیک عوامل ایجاد کننده تنوع خدمت شما عزیزان ارائه بدهیم.

DNA مختصر واژه ی Deoxyribonucleic acid می باشد و عامل اصلی توارث صفات در نسل های متوالی می باشد. به عبارت دیگرعامل اصلی شباهت بین افراد (با در نظر نگرفتن محیط مشابه)، شباهت در توالی این ماده وراثتی می باشد. DNA طی سه مرحله در ایجاد موجود زنده نقش دارد:

1) همانند سازی DNA با استفاده از مکانیسم همانند سازی نیمه حفاظتی

2) رونویسی بصورت تک جهتی از الگوی DNA که باعث تولید RNA پیامر یا mRNA می شود

3) ترجمه mRNA به یک پلیمر خطی از اسیدها آمینه (پروتئین ها). که می توان به صورت زیر نشان داد:

DNA → RNA → protein

در عمل این پروتئین ها هستند که موجب بروز صفات در موجودات می شوند. تفاوت در الگوی بیان این پروتئین ها و نیز تفاوت در نوع پروتئین‌ها و نیز در محتوای سلولی آنها موجب تفاوت در افراد و تفاوت بین نژاد ها و حتی گونه ها می شود.

وقتی صحبت از حیوانات یک نژاد (مثلا اسب ترکمن) میشود ما به دنبال تفاوت در میزان بیان این پروتئین‌ها و نیز تفاوت‌های بسیار جزئی در ساختار پروتئین ها هستیم. این تفاوت ها در ساختار و الگوی پروتئین‌ها درون افراد یک نژاد با توجه به نوع صفت و میزان تاثیر پذیری از محیط میتواند موجب ایجاد تنوع در افراد شود.

برای مثال می بینیم اسبی نسبت به اسب دیگر دارای استقامت بیشتری است اما هردو از یک نژاد هستند. اما سوال اصلی اینجاست که نقش محیط و ژنتیک در بروز تفاوت بین صفات در کجای این فرآیند است؟

جواب ساده است اما تفکیک این دو بسیار دشوار می باشد. همانطور که گفتیم دو عامل موجب تفاوت در صفات بین افراد یک نژاد و گونه می شود:

1) میزان بیان پروتئین ها (الگوی بیانی آنها)

2) تفاوت های جزئی در ساختار پروتئین ها.

محیط از طریق عامل اول موجب تفاوت بین افراد می شود. برای مثال پروتئین میوستاتین نقش بسیار زیاد در عضلات دارد. میوستاتین با مهار کردن توانایی رشد سلول‌های عضله، رشد کلی عضله را محدود می‌کند. اگر فرض کنیم با کاهش بیان آن عملکرد عضلات بهبود میابد پس می توان گفت اگر عوامل محیطی مانند تغذیه موجب شوند تا این پروتئین کمتر بیان شوند (مثلا کاهش سطح چربی در جیره) پس حیوان عضلاتی نیرومند تر خواهد داشت و در مسابقات عملکرد بهتری نشان خواهد داد.

ژنتیک از هر دو طریق می تواند باعث ایجاد تفاوت در صفات شود (هم بیان و هم تفاوت در ساختار پروتئین). برای مثال فرض کنیم جهشی در نواحی تنظیمی این ژن وجود دارد که می تواند میزان بیان آن را بدون توجه به محیط کاهش دهد. پس ژنتیک (جهش در ناحیه تنظیمی) باعث کاهش بیان و بهبود عملکرد عضلات شده است.

دوباره فرض میکنیم جهشی در این پروتئین وجود دارد که باعث تغییر در ساختار این پروتئین شده و عملکرد آن را مختل کرده و در نتیجه با وجود بیان مشابه بین دو فرد ولی چون در یکی از آن دو فرد جهش در ساختار پروتئین وجود دارد پس عملکرد نداشته و این حیوان دارای عضلات بهتر می باشند.

در اسب به این ژن، ژن سرعت نیز گفته می شود. برای مثال اسب هایی که دارای آلل c هستند دارای سرعت بیشتری نسبت به اسب هایی که آلل t هستند. برای مثال در شکل زیر تفاوت دو نژاد مختلف که دارای تفاوت در این ژن هستن را می تواند مشاهده کنید:

در سمت چپ نژاد دارای این جهش و در سمت چپ نژاد فاقد این جهش می باشد. مطالعات نشان داده که به طور کلی فراوانی این جهش ژنی در نژاد های باری بیشتر می باشد.

اصلاح نژاد به دنبال تفکیک اثر محیط از اثر ژنتیک بوده تا با استفاده از این عوامل در انتخاب والدین نسل بعد موجب بهبود در عملکرد حیوانات شود. یکی از ابزار های بسیار موثر در شناسایی و تفکیک اثرات ژنتیکی استفاده از اطلاعات ژنومی با بکارگیری تکنولوژی های جدید جهت ژنوتایپینگ  (Genotyping) می باشد. در جلسه آینده تلاش میکنیم تا این تکنولوژی ها را معرفی و به صورت مختصر توضیح دهیم.

محمود امیری

متخصص اصلاح نژاد