در این مقاله، در خصوص مفاهیم اصلاح نژاد صحبت خواهیم کرد تا بتوانیم با آشنایی بیشتر و ارتقا دانش پرورش دهندگان و فعالین بزرگواردر این عرصه، قدمهایی بزرگ و موثر در جهت افزایش عملکرد اسبهای سرزمین برداریم. امیدوارم مطالب آماده شده برای دوستان مفید باشد و بتوانیم بحث های خوبی در این زمینه داشته باشیم.

قبل از آغاز بحث در خصوص اصلاح نژاد باید برخی از مفاهیم برای دوستان توضیح داده شوند تا درک بهتری از اصلاح نژاد داشته باشیم. در این مطلب نخست سعی میکنم این مفاهیم را تا جایی که امکان دارد ساده و مختصر برای شما بازگو کنم.

سوال اینجاست که چطور در نسل های بعد حیوانات برتر و با عملکرد بهتر داشته باشیم؟
برای پاسخ به این سوال باید گفت که اصلاحگران برای رسیدن به این هدف مهم 2 ابزار بسیار مهم و کارآمدی دارند:
1) انتخاب
2) آمیزش
این دو ابزار جهت ارتقا عملکرد حیوانات در نسل های بعد استفاده میشود. این کار با انتخاب حیوانات برتر و نیز آمیزش های کنترل شده جهت بهبود صفات در نسل های بعد انجام میشود. مهمترین بخش اصلاح نژاد انتخاب حیواناتی با ارزش های ژنتیکی بالا است.

منظور از ارزش های ژنتیکی بالا داشتن آللهای خوب از ژن های مرتبط با صفات است که می توانند به نسل های بعد انتقال یابند. قطعا همه دوستان واژه ژن را شنیده اند. اما تعریف ژن با پیشرفت علم تغییر یافته و در حال حاضر تعریفی دقیق و کاملی نمیتوان از ژن داشت. اما به طور ساده و قابل فهم برای عموم به بخشی از ژنوم اطلاق می شود که از آن پروتئین های عملکردی برای سلول ایجاد می شوند. این پروتین های در تمام افراد یک گونه و حتی در گونه های مختلف عملکرد های یکسانی دارند. در شکل زیر می توانید ساختار ژنوم، کروکوزوم و ژن های قرار گرفته برروی کرموزوم ها را مشاهده کنید:


در شکل زیر نیز چگونگی خوانش ژن ها و تبدیل آنها به پروتئین های عملکردی نشان داده شده است:

حتما سوالی که دوستان خواهند پرسید این هست که اگر این پروتئین ها عملکرد یکسانی در تمام افراد دارند پس چرا ما به دنبال انتخاب و یافتن ژن های خوب هستیم تا به نسل های بعد منتقل شوند؟

جواب این خواهد بود که این ژن ها به دلایل مختلفی مانند اشتباه در همانند سازی DNA (ماده وراثتی موجودات که تمام ژن ها در آن قرار دارد) عوامل محیطی مانند پرتوهای فرابنفش و … دچار تغییر در توالی آنها می شوند. این تغییرات موجب به وجود آمدن جهش در ژن ها شده که می توانند تغییراتی در عملکرد این پروتئیین ها ایجاد کنند و این تغییرات می توانند خوب یا بد باشند.

در شکل زیر یک نمونه از جهش های بد نشان داده شده که باعث ایجاد آللی در ژن globin شده که موجب کم خونی در افراد می شود:

واژه آلل ها نیز بیانگر این جهش ها می باشند. برای مثال گفته می شود ژن خاصی دارای 2 یا 3 یا … آلل می باشد. اصلاحگران به دنبال شناسایی این آلل های خوب هستند. برای مثال در انسان یا اسب از هر ژن دو کپی وجود دارد که یکی از مادر و دیگری از پدر به ارث می رسد.

اگر فرض کنیم پدر برای هر دو کپی از ژن دارای آلل 1 باشد و مادر برای هر دو کپی از همان ژن دارای آلل 2 باشد با آمیزش آنها فرزندانشان همگی دارای آلل های 1 و 2 از آن ژن خواهند بود. به عبارت دیگر والدین افراد اصطلاحا هموزایگوت هستن و فرزندان آنها هتروزایگوت.

اینها از اصول و مبانی اصلاح نژاد هستند که در سطوح بالاتر استفاده میشوند. نکته بسیار مهم این هست که حیواناتی مانند اسب هزاران ژن دارند که تقریبا تمامی آنها دارای دو یا چند آلل هستند. محتویات آلل های موجود در ژنوم افراد باعث ایجاد تفاوت در عملکرد حیوانات شده و این آلل ها نیز قادر به انتقال به نسل بعد هستند. پس یک اصلاح گر با تمامی این ژن ها سر و کار داشته و باید در انتخاب حیوان برتر این الگوی آللی ژن ها را در نظر بگیرد.

در نظر گرفتن تمامی این آلل ها برای انتخاب بسیار پیچیده بوده و برای حل این مشکل نیاز به استفاده از آمار و احتمالات جهت حل این پازل می باشد. برای درک بهتر پیچیدگی اصلاح نژاد درنظر بگیرید که علاوه بر آللهای ژن ها نواحی بین ژنی نیز که در تنظیم میزان بیان ژن ها نقش دارند و باعث ایجاد تفاوت بین افراد می شوند نیز باید در نظر گرفته شوند. همچینین با پیدایش علم اپیژنتیک این پیچیدگی چند برابر شده به طوری که زمان های زیادی نیاز خواهد بود تا بتوانیم بر این پیچیدگیها غلبه کرده و به حد نهایی اصلاح نژاد برسیم.

در خصوص اپیژنتیک که از موضوعات مورد علاقه بنده هست و تحقیقاتی در این زمینه داشته ام را دوست دارم در فرصتی دیگر مفصل صحبت کنیم. امیدوارم مطلب فراهم شده مفید بوده باشد. بسیار تلاش کردم که تا حد امکان ساده و مفید باشد تا تمامی دوستان بتوانند استفاده نمایند. در مقالات بعدی سعی میکنیم با جنبه های دیگر آشنا شویم که برای مثال چطور این آللها با تکنولوژی های روز دنیا شناسایی می شوند.

دکتر محمود امیری